Motyw powrotu w Przedwiośniu
W powieści Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie” mamy do czynienia z drogą w znaczeniu dosłownym, a także duchową wędrówką głównego bohatera – Cezarego Baryki i jego próbą odnalezienia się w powojennej rzeczywistości. Jednym z elementów jego wędrówki jest powrót do ojczyzny – wymarzonej przez ojca Polski.
Cezarego poznajemy w wieku czternastu lat, w chwili wybuchu I wojny światowej, kiedy jego ojciec zostaje powołany do wojska. Wychowany na rosyjskiej ziemi, zgodnie z polskimi tradycjami bohater to człowiek z zachwianym poczuciem tożsamości, ani Polak, ani Rosjanin. Możliwe, że właśnie dlatego, kiedy w Baku wybucha rewolucja bohater staje się jej gorącym zwolennikiem i działaczem. Zmianę w jego myśleniu powoduje dopiero śmierć matki oraz refleksja nad ciałem młodej Ormianki zamordowanej bestialsko w czasie rewolucji.
Niespodziewanie powraca ojciec chłopca, który przekonuje syna do podróży do Polski. Powrót ten można podzielić na etapy. Pierwszy z nich to droga przez bezkresną Rosję: z Baku do Moskwy, następnie z Moskwy do Charkowa, a stamtąd w końcu do Polski. Podczas jazdy pociągiem do Moskwy Seweryn Baryka, by napełnić serce swojego syna rządzą powrotu do Polski, karmił Cezarego wizjami wspaniałej i sprawiedliwej polski ze „szklanymi domami”.
Młody Baryka opowieść tą przyjął z niedowierzaniem, ale myśl o niezwykłej cywilizacji pokrzepiła w nim chęć powrotu do ojczyzny. Gdy jechali z Charkowa do granicy polskiej, w pociągu umarł Seweryn Baryka. Przed śmiercią prosił syna: „Ty tu nie zostawiaj! Jedź tam!”. Cezary samotnie, w porę przedwiośnia przekroczył granicę Polski – realizując marzenie ojca. Rodzinna wyprawa ma w sobie coś z pielgrzymki do Ziemi Obiecanej. Cała była naznaczona cierpieniem, wyrzeczeniami, a na jej końcu miała czekać wspaniała cywilizacja „szklanych domów”.
Tu jednak nastąpiło rozczarowanie – wizja ojca zupełnie nie przystawała do rzeczywistości, mimo to młody Baryka postanowił pozostać w kraju przodków, a wkrótce wziął udział w wojnie z bolszewikami. W tej powieści powrót można rozumieć dosłownie jako podróż do ojczyzny, a także jako dorastanie i dojrzewanie głównego bohatera. Żeromski opisuje dokładnie przebieg tego procesu oraz wydarzenia i osoby wpływające na osobowość Baryki. Widzimy jak kształtował się charakter Cezarego: od niedojrzałego, naiwnego, pełnego zapału chłopca, przez gwałtownego i spragnionego uczuć młodzieńca do indywidualisty.